«Γιατίπρέπει να πεθαίνουμε;»
«Για να έχει σημασία η ζωή.»
– Six Feet Under
Υπάρχουν σειρές που αφήνουν αισθητικά ίχνη. Και υπάρχουν σειρές που αφήνουν υπαρξιακά ίχνη. Το Six Feet Under είναι και τα δύο. Μια σειρά από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 (2001-2005) που πραγματεύεται υπαρξιακές έννοιες μέσα από τη ματιά μιας οικογένειας η οποία διαχειρίζεται ένα γραφείο τελετών.
Η φράση αυτή δεν είναι απλός διάλογος. Είναι ίσως μια υπενθύμιση. Όχι για τοτέλος της ζωής, αλλά για τη σημασία που αποκτά επειδή τελειώνει.
Μια από τις ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις, η υπαρξιακή, προσεγγίζει το φόβο του θανάτου όχι ως σύμπτωμα ή ψυχοπαθολογία, αλλά ως θεμελιώδη ανθρώπινη συνθήκη — μια από τις"τέσσερις υπαρξιακές δεδομένες πραγματικότητες", μαζί με την ελευθερία, τη μοναξιά και την απουσία εγγενούς νοήματος.
Σύμφωνα με τον Yalom (2008), η συνειδητοποίηση της θνητότητας μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά, αν προσεγγιστεί με ειλικρίνεια. Η θλίψη, η αγωνία και η αβεβαιότητα δεν είναι εμπόδια — είναι πύλες. Αυτή η συνειδητοποίηση έχει αρκετά κοινά με έννοιες σε αρκετές ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις, όπως για παράδειγματο ότι τα ψυχικά συμπτώματα (θλίψη,άγχος, καταναγκασμοί κλπ.) δεν είναι κάτι που πρέπει να ξεριζωθούν βίαια αλλά πολλές φορές έχουν βαθύ νόημα για το τι χρειάζεται να προσέξουμε στον εαυτό μας και στη ζωή μας.
Η ψυχολογία έχει αρχίσει να ενσωματώνει τέτοιες υπαρξιακές προσεγγίσεις σε πλαίσια θεραπείας, ιδιαίτερα στη δουλειά με ανθρώπους που βιώνουν απώλεια,κρίση νοήματος, υπαρξιακή κενότητα ή φόβο θανάτου.
Παράλληλα, αυτή η συνθήκη (ο φόβος του θανάτου) εμφανίζεται και σε ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις, αν και κάπως διαφοροποιημένα. Η ψυχοδυναμική σκέψη βλέπει τον θάνατο και ως ψυχική αναπαράσταση: κάτι που διαμορφώνεται από την πρώιμη εμπειρία, τη φαντασίωση,τον αποχωρισμό και τις εσωτερικές και εξωτερικές σχέσεις.
Ο φόβος του θανάτου μπορεί να βιώνεται ως φόβος εγκατάλειψης, διάλυσης του δεσμού ή της ταυτότητας. Η φαντασίωση θανάτου δεν είναι πάντα συνειδητή και μπορεί να εμφανίζεται ως καταθλιπτική απόσυρση, αυτοτιμωρητική στάση ή έντονη ανάγκη για έλεγχο. Στόχος της ψυχοδυναμικής θεωρίας είναι να φέρει αυτό το ανείπωτο άγχος/φόβο στο προσκήνιο στη θεραπεία με σκοπό να γίνει διαχειρίσιμο.
Η συνειδητοποίηση του θανάτου δεν εμφανίζεται πάντα ως ξεκάθαρη φράση. Δεν είναι όλοι οι θεραπευόμενοι που θα πουν: «φοβάμαι να πεθάνω». Αλλά μπορεί να μιλήσουν για το ότι νιώθουν πως δεν ζουν αρκετά, ότι νιώθουν ένα κενό.
Στην υπαρξιακή προσέγγιση, τέτοια λόγια δεν εκλαμβάνονται απλώς ως«συμπτώματα». Είναι υπαρξιακοί απόηχοι της θνητότητας: ερωτήματα για το τινόημα έχει η ζωή, τι αφήνουμε πίσω, τι δεν προλάβαμε, τι μετανιώνουμε ίσως.
Ο θάνατος είναι παρών και για τον θεραπευτή. Η υπενθύμιση ότι εμείς επίσης έχουμεημερομηνία λήξης, μπορεί να λειτουργήσει άλλοτε ως βάρος και άλλοτε ωςεσωτερική πυξίδα.
Ο Yalom εισάγει μια έννοια η οποία συγκινεί. Το “rippling” — τον κυματισμό που δημιουργεί η ζωή μας στους άλλους. Ό,τι κάνουμε, ό,τι λέμε, όποιον αγγίζουμε με την παρουσία ή τη φροντίδα μας, δημιουργεί κύματα που συνεχίζουν να διαδίδονται και όταν εμείς δεν είμαστε πια παρόντες. Σκεφτείτε τους κυματισμούς που δημιουργούνται όταν ρίχνουμε μια πέτρα στο νερό.
Ο κυματισμός δεν αφορά τη φήμη ή τη διασημότητα (ειδικά στην εποχή μας, μιαεποχή αυτοπροβολής χωρίς ουσία) αλλά μια αθόρυβη μεταβίβαση ανθρωπινότητας. Πόσοι από μας θυμόμαστε χρόνια μετά ανθρώπους που μας επηρέασαν με θετικό τρόπο. Μια στιγμή στήριξης σε δύσκολες στιγμής, ένα χαμόγελο και μια καλή κουβέντα ή ένα παράδειγμα πώς να ζούμε. Σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο, υπάρχει στον τρόπο που κάποιος μας θυμάται, στον τόνο φωνής που μεταφέρθηκε, σε μια κουβέντα που ειπώθηκε και έγινε εσωτερική φωνή,στο ότι μας δόθηκε η ευκαιρία να είμαστε σε ένα ασφαλή χώρο για να υπάρξουμε αυθεντικά χωρίς επίκριση.
Η επίγνωση αυτών των κυματισμών μας βοηθά ίσως, συμβολικά να νικήσουμε το φόβο του θανάτου, γιατί δεν θα εξαφανιστούμε, αλλά θα μείνουμε στις μνήμες, στη συμπεριφορά, στον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι που «κυματίζουμε».
Ball, A., Ball, R., & Mendes, M. (Executive Producers). (2001–2005). *Six feet under* [TV series]. HBO.
Jacobs, M. (2012). The presenting past: The core of psychodynamic counselling and therapy (4th ed.). Open University Press.
Vos, J., Craig, M., & Cooper, M. (2015). Existential therapies: A meta-analysis of their effects on psychological outcomes. *Journal ofConsulting and Clinical Psychology, 83*(1), 115–128.
